دیباچه‌ای بر جنبش کوئیر مصر
شهرام کیانی
جهانی شدن حقوق همجنس‌گرایان
از ۱۹۹۰ به بعد مقالات پژوهشی و گزادش‌عای ژورنالیستی متعددی در رابطه با موضوع همجنس‌گرایی در جهان عرب و اسلام نگاشته شد. برای مثال مقاله پژوهشی “بروس دن” (Bruce Dunne) تحت عنوان “همجنس‌گرایی در خاورمیانه: موضوعی به روز برای تحقیق تاریخی و همچنین گزارش ژورنالیستی “رکس واکنر” (Rex Wacner) با نام “همجنس‌گرایی در جهان عرب و مسلمان” را می‌توان نام برد.
شانزدهمین کنفرانس سالانه سازمان ایلگا (سازمان بین‌الملی زنان و مردان همجنس‌گرا ILGA) در ۲۳ ژولای ۱۹۹۴ در نیویورک برگزار شد. دراین کنفرانس بر توسعه جنبش حقوقی همجنس‌گرایان در سراسر جهان به‌ویژه خاورمیانه و شمال آفریقا تاکید شد. کمیسیون بین‌المللی حقوق بشر زنان و مردان همجنس‌گرا ایگل هرک (IGLHRC) در سال ۱۹۹۵ دفاع از حقوق جنسی افراد را به صورت رسمی در چهارمین کنفرانس زنان سازمان ملل متحد در پکن مطرح کرد. این سازمان یک سال بعد برنامه وِیژه‌ای را در رابطه با مسائل گرایش جنسی و دفاع از حقوق همجنس‌گرایان در خاورمیانه و شمال آفریقا راه‌اندازی کرد.
این جریان جهانی با هدف به رسمیت شناختن حقوق بشر بر مبنای هر نوع گرایش جنسی و هویت جنسیتی در سراسر جهان، موارد تبعیض و نقض حقوق همجنس‌گرایان را بازنمایی می‌کند.
سرآغاز جنبش حقوق بشری کوئیر در جهان عرب
جنبش حقوق بشر در مصر در سال ۱۹۸۹ با بنیانگذاری سازمان حقوق بشر مصر (EOHR) آغاز شد. پس از ترور “انور سادات” و ریاست جمهوری “حسنی مبارک” به مدت سی سال حقوق بشر در مصر سرکوب شد. شکنجه و سرکوب سیستماتیک بر علیه احزاب و فعالان به شکلی فراگیر صورت گرفت.
در ۱۹۸۸ سازمان جامعه گی و لزبین عرب (GLAS) در واشنگتن بنا گذارده شد. “رمزی زاخاریا” (Ramzi Zakharia) فلسطینی تبار بنیانگذار این سازمان است.
این سازمان هدف خود را شبکه‌سازی و سازماندهی گی‌ها و لزبین‌های عرب با هدف ارائه تصویر مثبتی از کامیونیتی همجنس‌گرایان عرب به جهان معرفی کرد.
این سازمان نشریه‌ای به نام احباب را منتشر نمود. در این نشریه برای اولین بار در مقاله‌ای با نام “سبک‌های زندگی متضاد” همجنس‌گرایی به‌عنوان یک سبک زندگی میان دو فرد همجنس همراه با روابط جنسی و عاطفی تعریف شد. این تعریف نقطه عطفی در معنایابی هویت همجنس‌گرایانه، به‌عنوان یک سبک زندگی مستقل در جهان عرب بود.
به تدریج سازمان‌های دیگری در آمریکا با هدف ارتباط دهی اسلام و همجنس‌گرایی بوجود آمدند. بنیاد الفاتحه (Al-Fatiha) به بنیانگذاری فیصل آلام (Faisal Alam) و جریان جهاد کوئیر (Queer Jihad) از جمله این نهادگذاری‌هاست.
تغییر جنسیت در مصر
در سال ۱۹۸۲ یک دانشجوی پسر در دانشگاه الازهر به نام سید عبدالله با مراجعه به روانپزشک از افسردگی و بحران جنسیتی خود شکایت داشت. وی پس ازچند سال روان درمانی و هورمون درمانی نهایتا در سال ۱۹۸۸ به وسیله عمل جراحی تغییر جنسیت داد اما بعد از مراجعه به دادگاه برای تغییر اوراق شناسایی با ممانعت مقام قضایی مواجه شد.
داستان او رسانه‌ای شد. مصاحبه‌های متعدد وی ماجرای او را به جنجالی تبدیل کرد. سندیکای پزشکان مصر از “شیخ محمد طنطاوی” مفتی اعظم “الازهر” استفتاء نمود. وی درتاریخ ۳ ژوئن ۱۹۸۸ فتوا داد که عمل تغییر جنسیت چنانچه پزشکان تشخیص دهند برای سلامتی فرد لازم باشد بلامانع است.
نهایتا یک سال بعد سید عبدالله توانست به‌عنوان اولین ترانس‌سکشوال مصر با نام جدید “سالی” مدارک شناسایی خود را دریافت کند.
رویارویی با جنبش
در مدت کمتر از یک دهه گفتمان نوین همجنس‌گرایی شروع به انتشار در فرهنگ عرب و مسلمان نمود. ترجمه و انتقال مفاهیم از کانتکست غربی به کشورهای عربی صورت پذیرفت. این تقابل و رویارویی فرهنگی در حوزه سکسوالیته در جامعه مصر واکنش‌هایی را در پی داشت.
پس از انقلاب اسلامی در ایران گفتمان ضدغربی در خاورمیانه و مصر توانمندتر شد. از سال ۱۹۹۰ بدین سو این گفتمان در مقابل جریان جهانی حقوق بشر و بویژه حقوق همجنس‌گرایان موضع گرفت. این گفتمان از فرهنگ پدر سالارانه و سنت اسلامی-عربی نشات می‌گرفت.
اولین رویارویی آشکار این دو گفتمان بر سر همجنس‌گرایی در سال ۱۹۹۶ رخ داد. روزنامه الحیاه در مقاله‌ای همجنس‌گرایی را انحراف خواند. در پی انتشار این مقاله رمزی ساخاری در نقد این مقاله نامه‌ای نگاشت. جدال میان همجنس‌گرایی به‌عنوان رفتار طبیعی در مقابل یک نوع رفتار منحرف طی سالیان بعد صفحاتی از روزنامه‌های جهان عرب را به خود اختصاص داد.
طرفداران گفتمان سنتی در کنار دولت سرکوب‌گر رفتار همجنسانه را مصداق فحشاء و انحراف می‌دانستند. آن‌ها نویسندگان و فعالان حقوق همجنس‌گرایان را به هم‌دستی با استعمار فرهنگی غرب و “لابی انحراف” می‌نامیدند. این رویارویی به سرکوب شدید کنشگران محلی انجامید.
ماجرای کِشتی ملکه
از سال ۲۰۰۱ مکان‌های ملاقات با توریست‌های اروپایی بسته شد. همگام با گسترش دسترسی به اینترنت و فضای مجازی پلیس مصر در چت روم‌های اینترنتی با همجنس‌گرایان ارتباط وآن‌ها را شناسایی می‌‌کرد. در این تاکتیک که به “شکار همجنس‌گرایان” معروف شده است افراد همجنس‌گرا بر سر ملاقات‌های حضوری دستگیر می‌شدند.
در ۱۱ می ۲۰۰۱ پلیس در حمله به یک کلوپ شبانه شناور به نام “کشتی ملکه” ۵۲ مرد را دستگیر کرد. بازداشت، شکنجه و آزمایشات پزشکی از سوی سیستم دولتی منجر به برپایی کمپینی از سوی سازمان‌های مدافع حقوق همجنس‌گرایان شد.
افراد دستگیر شده به دلیل فقدان قوانین جزایی در رابطه با همجنس‌گرایی در مصر به جرم‌هایی نظیر فحشاء و انحراف جنسی و امثالهم به احکام متعددی محکوم شدند. “حسام بهگات”، “سازمان ابتکار مصری برای حقوق شخصی” (EIPR) را در سال ۲۰۰۲ بنیان گذاشت. او در واکنش به محافظه کاری و سکوت سازمان حقوق بشر مصر، به دعوای حقوقی پرونده “کشتی ملکه” وارد شد.
از انقلاب ۲۰۱۱ تا کودتای ۲۰۱۳
تشدید بحران‌های اقتصادی و سیاسی مصر در سه دهه ریاست جمهوری مبارک موجب آشکار شدن اعتراضات مردمی شد. در جولای ۲۰۱۱ بعد از ۱۹ روز مقاومت و تسخیر خیابان‌ها توسط مردم مصر “حسنی مبارک ” استعفا داد. بعد از رویدادهای متعدد دیگر در انتخابات سال ۲۰۱۲ محمد مرسی به قدرت رسید.
در پی اعتراضات مردمی بر علیه دولت مرسی و سیاست‌های اخوان المسلمین و غواملی دیگر کودتایی در ۳ ژوئیه سال ۲۰۱۳ توسط ارتش انجام شد و “عبدالفتاح سیسی” رئیس ستاد مشترک ارتش که کودتا بر علیه مرسی را انجام داده بود در انتخابات ۲۰۱۴ پیروز شد.
همجنس‌گرایان در مصر در جریانات انتقال قدرت در این سال‌ها در کنار مردم و اپوزیسیون خواستار شکل‌گیری حکومت دموکراتیک بودند اما دولت جدید با اتخاذ سیاست‌های سرکوب‌گرانه بر علیه مخالفین کار خود را آغاز نمود.
بازداشت و سرکوب سیستماتیک
سه ماه بعد از کودتا سرکوب همجنس‌گرایان آغاز شد. یورش به محفل‌های همجنس‌گرایان در منازل شخصی شدت گرفت. سیسی به‌واسطه سرکوب همجنس‌گرایان به جامعه مصر نشان داد که حتی از اخوان المسلمین نیز بیشتر به اخلاقیات و سنت پایبند است.
در آوریل 2014 چهار ترنسجندر مورد ضرب و شتم قرار گرفته، بازداشت و به سه سال زندان محکوم شدند. در ماه می همین سال چهار ترنسجندر دیگر بازداشت شدند . “روزنامه الیوم” از طرفداران حاکمیت گزارشی همراه با تصاویر تحقیر‌آمیز ایشان منتشر کرد. بازداشت‌شدگان به حبس‌های ۴ ،۷ و ۱۲ سال محکوم شدند.
در سپتامبر ۲۰۱۴ انتشار فیلمی از مراسم ازدواج دو مرد همجنس‌گرا در یک قایق تفریحی منجر به بازداشت هفت نفر گردید. آزمایشات پزشکی حاکی از عدم روابط جنسی بین ایشان داشت. علی‌رغم جواب منفی آزمایشات هر هفت نفر به یک سال زندان محکوم شدند.
در دسامبر ۲۰۱۴ پلیس به‌همراه یک گروه خبرنگار به حمامی در منطقه “رامسس قاهره” یورش بردند. در طی این عملیات سرکوب، ۲۶ مرد به جرم اعمال منحرف و فحشاء بازداشت شدند. خبرنگاری به نام “مونا عراقی” گزارش کامل تصویری این بازداشت را تحت عنوان خطر انحراف و ایدز در جامعه منتشر کرد. این افراد بعد از مدتی تبرئه و آزاد شدند.
در آوریل ۲۰۱۵ دادگاهی در مصر با اخراج یک همجنس‌گرای لیبیایی تصریح کرد که ما طبق قانون می‌توانیم همجنس‌گرایان خارجی را اخراج و یا از ورودشان به کشور جلوگیری کنیم.
در ژوئن همین سال یک پناهنده سوری بر سر قرار ملاقات آشنایی دستگیر شد. او با یک پلیس مخفی مصر در شبکه دوستیابی قرار ملاقات گذاشته بود.
در پی این حوادث یک هشدار بر صفحه اصلی اپلیکیشن‌های دوستیابی همجنس‌گرایان در مصر بارگذاری شد. در این پیام به توریست‌های خارجی اعلام شده بود که احتمال حضور مامورین پلیس در بین اعضای این شبکه‌ها وجود دارد.
سازمان‌های مدافع کوئیرِ مصری
اپوزیسیون حاکمیت، احزاب سیاسی و غالب سازمان‌های حقوق بشری در مصر نسبت به حقوق کوئیر‌ها بی توجه هستند. طرفداری و حمایت از حقوق ایشان هزینه‌های سنگینی را در پی دارد.
از سال ۲۰۰۲ سازمان‌های حقوق بشری تحت فشار دولت‌های متوالی قرار گرفته و تعدادی از آن‌ها منحل شده‌اند. سازمان ابتکار مصری برای حقوق شخصی بخشی از فعالیت‌های خود را به حقوق افراد کوئیر اختصاص داده است. این سازمان هر ساله گزارشی از موارد خشونت و تبعیض بر علیه کوئیر‌های مصری منتشر می‌کند.
“سازمان فمینیستی نظرا” بیشتر به ارائه خدمات روان‌شناختی به کوئیر‌های مصری می‌پردازد.
“سازمان همبستگی با اعتبار عمل مصر” (SWEG LGBT) از سال ۲۰۱۴ در مصر فعالیت خود را آغاز نموده است. این سازمان در ۱۵ آوریل ۲۰۱۴ پس از دستگیری چهار ترنسجندر توسط پلیس مصر کمپینی را با نام “همجنس‌گرایی جرم نیست؛ مخالفت با زندانی شدن همجنس‌گرایان” را راه اندازی کرد. آنان از مردم خواستند تا درباره حمایت از همجنس‌گرایان از خود تصاویری ضبط و ارسال کنند.
این سازمان در پی آگاهی از فروش تکنولوژی‌های مدرن جاسوسی در شبکه‌های مجازی توسط شرکتی در امریکا به دولت مصر بیانیه‌ای صادر کرد. آن‌ها در این بیانیه از تمامی فعالان کوییر در سراسر جهان خواستند تا در ۱۸ اکتبر ۲۰۱۴ در مقابل سفارت مصر تجمع اعتراض‌آمیز تشکیل دهند. این سازمان همچنان به مبارزه و تولید محتوا در وبسایت خود ادامه می‌دهد.
چشم‌انداز ناجنبشِ کوئیرِ مصر
سازمان‌های حقوق بشری در شرایط سرکوب شدید در دهه‌های اخیر رو به زوال رفته‌اند. این سازمان‌ها تغییر استراتژی داده و به سمت فعالیت‌های غیر سیاسی و خیریه حرکت کرده اند. این استراتژی به آن‌ها امکان حضور حداقلی و نومینالیستی را می‌دهد. فشار‌های دولتی هر روزه بر تعداد مخالفین حاکمیت اضافه می‌کند.
زیست کوئیر‌ها در مصر مخفیانه است. سرکوب سیستماتیک دولتی، فرهنگ هموفوبیک و مرد سالار، جریانات رادیکال مذهبی امکان به‌وجود آمدن یک جنبش حقوقی را در درون مصر نمی‌دهد. اپوزیسیون مخالف حکومت نیز مناسبات مفیدی با فعالان کوئیر مصری برقرار نمی کنند. تلاش‌های جهانی نیز نتوانسته است در شرایط محلی مصر به آزادی کوئیر‌ها منجر شود.
حضور گفتمان ضد غربی و سنت‌های اسلامی مانع از پذیرش فراگیر گفتمان نوین جنسی و جنسیتی در کشورهای خاورمیانه و شمال افریقا شده است. به نظر می‌رسد در فضای سرکوب شدید نمی‌توان چشم امیدی به شکل‌گیری یک جنبش حقوقی قوی در مصر داشت، ولیکن کوئیر‌های مصری حضور دارند. آن‌ها زندگی می‌کنند و با حضور خود بازنمایی ساختگی و غیر واقعی حاکمیت را واژگون می‌کنند. آن‌ها آماده‌اند تا شاید در نقطه عطفی دیگر همچون ۲۰۱۱ دوباره امکان ظهور پیدا کنند.
متن منتشر شده در اینجا تنها به منظور ارایه اطلاعات مفید درباره موضوعات مورد بحث است. نظرات و عقاید نویسنده لزوما نظر و عقیده سازمان آوت‌رایت نیست و مسئوليت مطالب مندرج در هر مطلب برعهدۀ نويسنده است.
