دیباچه ای بر جنبش کوئیر در ترکیه
شهرام کیانی
در پی تثبیت ترکیه نوین (۱۹۲۳) و تحت تاثیر شدید الگو پذیری از اروپا، دگرجنس‌گرا هنجاری به عنوان گرایش جنسی نرماتیو مورد تاکید قرار گرفت. زن به‌عنوان آبژه عشق، مطرح و جایگاه ویژه‌ای در قالب خانواده تک هسته‌ای یافت. این تغییر گفتمان جنسی با انکار و حذف زیست گونه‌های غیر دگرجنس‌گرای موجود در فرهنگ بومی عثمانی بود. بدین وسیله سیاست جدید به دنبال مدرنیزاسیون روابط همواروتیک و همجنسانه را سرکوب کرد.
از “چارشنبه چای لَر”های ازمیر تا کودتای ۱۹۸۰
در ۱۹۷۴ “حزب جمهوری خلق”(CHP) در ائتلاف با “حزب اسلام‌گرای نجات ملی” به قدرت رسید. در این ائتلاف ده ماهه افراد کوئیر به شدت در جامعه ترکیه سرکوب شدند. ابراهیم اران فعال چپ سیاسی و سبز در ترکیه در اواخر دهه ۷۰ در ازمیر جلسات مشاوره و گفتگو با کوئیرهای ترک را برگزار می‌کند. وی پس از کودتای ۱۹۸۰ و آغاز سرکوب و دستگیری مخالفین به اروپا می رود. در آنجا با جنبش‌های جدید اجتماعی آشنا می شود.در بازگشت به ترکیه در ۱۹۸۷ ایده تاسیس حزب رادیکال دموکرات سبز را در ترکیه مطرح می‌کند که فعالیت آن بر محور دفاع از حقوق همجنسگرایان در کنار فعالیت محیط زیستی و ضد نظامی‌گری بود. وی ازافراد تاثیرگذار در جریان اعتصاب غذای ۱۹۸۷ استانبول در اعتراض به خشونت سیستماتیک دولتی بر علیه کوئیر های ترک بود.
با وقوع کودتای ۱۹۸۰ بسیاری از سازمان‌ها و از جمله این سازمان بسته شدند. حضور و فعالیت مردان زن‌نما در کافه‌ها و بارها ممنوع اعلام شد. در پی موج نظامی شدن فضای جامعه و شدت سرکوب و بازداشت، بسیاری از فعالان چپ همچون اران به اروپا فرار کردند و در آنجا با جنبش‌های جدید اجتماعی همچون جنبش کوئیر آشنا شدند.۱
از حزب دموکرات سبز تا قانونی شدن تغییر جنسیت
“بولند ارسوی” خواننده معروف ترک در ۱۹۸۱ در لندن تغییر جنسیت داد. تقاضای وی برای تغییر اسناد هویتی جدید بارها از سوی دادگاه‌های ترکیه رد شد. در این سال‌ها سرکوب شدید مردان زن‌نما و اخراج وی از کار و محل زندگی شدت گرفته بود. در سال ۱۹۸۷ اران ایده تشکیل یک حزب سیاسی دموکرات را با رویکرد ضد میلتاریستی (نظامی‌گری)، طرفدار محیط زیست و حقوق کوئیرها مطرح کرد.
در پی شدت گرفتن آزار و سرکوب ترانس‌ها، در رایزنی کوئیرها با این حزب در حال تشکیل، ۳۷ کوئیر ترک در پارک “گزی” به مدت ده روز اعتصاب غذا کردند. این اولین تجمع کوئیرهای ترک برای مطرح کردن خواسته خویش در فضای عمومی بود.
همچنین این حرکت موجب همکاری کوئیرها با احزاب سیاسی شد که همچنان ادامه دارد. یک‌سال بعد، دولت ترکیه با اصلاح بند ۲۹ و ماده ۴۰ قانون مدنی، تغییر جنسیت افراد را با تایید کمیته کارشناسان پزشکی قانونی اعلام کرد.
پیوند با سازمان‌های بین‌المللی تا شکل‌گیری انجمن‌های کوئیر
از سال ۱۹۹۰ ارتباط جنبش با سازمان‌های غیر دولتی اروپایی و بین‌المللی شکل گرفت. رویکرد و زبان حقوق بشری و جهانی توسط فعالان کوئیر در ترکیه اتخاذ شد. در سال ۱۹۹۳ به پیشنهاد سازمان آلمانی “Schwule” اقداماتی جهت برگزاری رژه غرور همجنسگرایان (گی پراید) در استانبول انجام شد. علی‌رغم اخذ مجوز از وزارت کشور، اجرای این مراسم در آخرین لحظات از سوی فرماندار استانبول ممنوع اعلام شد. وی علت ممنوعیت این مراسم را منافات با ارزش‌ها و سنت‌های اخلاقی جامعه ترکیه اعلام کرد. در همان زمان ۳۸ نماینده خارجی در راه شرکت در کنفرانس خبری بر علیه این ممنوعیت بازداشت شدند. این افراد مورد بازرسی بدنی بدون لباس و آزمایش اچ آی وی قرار گرفتند. در نهایت این ۳۸ نفر به آلمان اخراج شدند.
در پی این اقدامات گروه کوچک رنگین کمان “Gokkusagi” انجمن لامبدای استانبول را بنا گذارد. این انجمن در همکاری با سازمان پیشگیری از ایدز ترکیه نخستین بولتن آموزشی سکس ایمن مردان همجنس‌گرا را منتشر کرد. سال بعد جمعی از کوئیرهای ترک در آنکارا “انجمن کائوس جی ال” را بنا گذاردند. این انجمن مجله‌ای را به‌نام “کائوس گ ل” (Kaos GL) منتشر کرد که انتشار آن تا به امروز ادامه دارد.
در سال ۱۹۹۵ تلاش دوباره برای برگزاری گی پراید استانبول نیز با مخالفت دولت مواجه شد. ولی این بار لامبدا استانبول این ممنوعیت را در سکوت خبری رسانه‌های داخلی به‌واسطه اینترنت خبر رسانی کرد. بسیاری از سازمان‌های فعال حقوق کوئیر در جهان به این سرکوب دولت ترکیه اعتراض کردند.
عملیات پاکسازی تا جایزه فیلیپ دی سوزا
کنفرانس سالانه سازمان ملل متحد در ۱۹۹۶ در استانبول برگزار شد. دولت ترکیه سعی داشت تا جامعه ترکیه را به‌صورت طبقه متوسط شهری با خانواده‌های هسته‌ای دگرجنس‌گرا در برابر شرکت کنندگان جلوه دهد. براین اساس دست به عملیات پاکسازی (سرکوب، جمع آوری و شکنجه) افراد تراجنسیتی در خیابان “اولکر” در محله “جهانگیر” استانبول زد.
در ۱۹۹۶ همجنسگرایان ترک در کنگره دوم هبییتت HABITAT II جایگاهی بدست آوردند. در همان سال لامبدا یک برنامه رادیویی را در رادیو آزاد برای گی‌ها و لزبین‌ها پخش کرد و دو مجله “جی ال صد درصد” و “جنسیت” منتشر شد که البته نتوانست طولانی مدت به انتشارش ادامه دهد.
در همین سال LEGATO انجمن گی و لزبین دانشجویان که ایده اولیه آن در دانشگاه METU شکل گرفت، بنا گذارده شد. تا سال ۲۰۰۰ این انجمن یکی از فعال‌ترین سازمان‌های کوئیر ترکیه بود که در زمینه شرایط و حقوق دانش آموزان، دانشجویان و فارغ التحصیلان همجنس‌گرای ترک فعالیت می‌کرد.
در ژوئن ۱۹۹۷ “دمیت دمیر” Demet Demir فعال زن ترانس‌کشوال به جهت فعالیت‌هایش در راه احقاق حقوق کوئیرهای ترک “جایزه فیلیپ دی سوزا” Felipa de Souza را از کمیسیون بین‌المللی حقوق بشر مردان و زنان همجنس‌گرا “ایگل‌هرک” (IGLHRC) دریافت کرد. او از سال ۱۹۸۱ به دفعات بازداشت و زندانی شده بود. وی در سال ۲۰۰۷ اولین نامزد تراجنسیتی برای انتخابات مجلس ترکیه بود.۲
از بهار ترکیه تا برگزاری اولین گی پراید استانبول
در سال ۱۹۹۸ اولین گردهمایی ملی سالانه ال جی بی تی ترکیه برگزار شد. در آن سال در فصل بهار در آنکارا (بهار آنکارا) و در فصل پاییز در استانبول (Guztanbul) گردهمایی‌های متعددی برگزار شد که در آنها مشارکت کنندگان در مورد نیازها و خواسته‌ها، روش‌های مبارزه و تلاش برای سازماندهی همجنسگرایان صحبت کردند. (Guztanbul گوزتانبل نام گرد هم آیی سالیانه است که در انکارا به نام بهار آنکارا برگزار شد و در پاییز همان سال در استانبول برگزار شد.)
در اجلاس سران اتحادیه اروپا در هلسینکی در سال ۱۹۹۹، ترکیه به‌عنوان نامزد پیوستن به اتحادیه اروپا انتخاب شد. این اتفاق سبب شد تا دولت ترکیه برای رسیدن به این هدف بسیاری از استانداردهای اروپایی را رعایت کند. توجه به اقلیت‌های جنسی و جنسیتی و بهبود وضعیت حقوقی و زندگی ایشان جزو این استانداردها بود.
از سال ۲۰۰۲ حزب عدالت و توسعه (AKP) قدرت را در ترکیه به‌دست گرفت. این حزب با هدف پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا با گروه‌های کوئیر و مخالفین رواداری پیشه گرفت. گسترش اینترنت سبب شد تا وبلاگ‌ها، مجلات و انجمن‌های متعدد با اهداف گوناگون در حوزه کوئیر تاسیس شوند. در سال ۲۰۰۳ اولین کتابخانه گی ترکیه در مرکز فرهنگی لامبدا تاسیس شد. در همین سال سمپوزیوم‌های متعددی در رابطه با مسائل کوئیر برگزار شد.
در ژوئن همین سال اولین گی پراید استانبول با مشارکت 20 نفر برگزار گردید. در بیانیه پایانی این راهپیمایی که مصادف با دهمین سالگرد راه اندازی لامبدا استانبول نیز بود حقوق افراد کوئیر به‌عنوان حقوق بشر مورد تاکید قرار گرفت.
در سال ۲۰۰۴ با اصلاح قوانین مربوط به تشکیل انجمن‌ها در ترکیه، کائوس جی ال و لامبدا استانبول به‌عنوان سازمان‌های رسمی به ثبت رسیدند.
تلاش‌های حقوقی و مجادلات پارلمانی-قضایی
از سال ۲۰۰۳ احزاب مخالف حزب حاکم در برنامه‌های خود خواستار پایان بخشیدن به تبعیض بر اساس وضعیت جنسی و جنسیتی شدند. در پی این تلاش‌ها در کمیسیون عدالت و امور قضائی پارلمان این مساله به‌عنوان تبعیض تصویب کرد و خواستار اصلاح ماده ۱۰ قانون اساسی شد. ولیکن “جمیل چلیک” وزیر دادگستری دولت از حزب ا ک از اجرای آن جلوگیری کرد. این نخستین واکنش جدی حزب حاکم در برابر مخالفین و جنبش کوئیر ترکیه بود.۳
در سال ۲۰۰۶ حملات سازمان یافته‌ای به مدت یک هفته در محله آریامان آنکارا صورت پذیرفت. این حملات توسط افراد ناشناس به منازل تراجنسی‌ها صورت گرفت. پلیس و دادستانی در پی شکایات متعدد به موضوع اعتنایی نکردند.۴
در انتخابات ۲۰۰۶ تعدادی از احزاب مخالف حزب حاکم کمپین ده درصدی را راه اندازی کردند. براساس این طرح حمایت و جلوگیری از تبعیض در مورد اقلیت‌های جنسی، قومیتی و نژادی پیشنهاد شد. جنبش کوئیر ترکیه با حمایت از این کمپین در کنار سایر معترضین در مقابل سیاست‌های اقلیت‌ستیز دولت موضع‌گیری نمود.
در سال ۲۰۰۸ شبکه اجتماعی مخالفین ترکیه شکل گرفت. اقلیت‌های کرد، ارمنی و کوئیرها خواستار اصلاح قوانین و گسترش و رعایت برابری در قانون شدند. در پی این ارتباطات سازمان‌های مدافع حقوق کوئیر ترک در همکاری با سازمان‌های بین‌المللی و عفو بین‌الملل گزارش‌هایی متعددی حاوی موارد مستند تبعیض و آزار و اذیت کوئیر در ترکیه تهیه کردند. این گزارش‌ها از کشته شدن ده‌ها کوئیر ترکیه در سال‌های ۲۰۰۸ و ۲۰۰۹ خبر می‌دادند.
در پی این فعالیت‌ها از سوی دولت در دادگاه استانبول طرح دعوی بر علیه سازمان لامبدا استانبول مبنی بر فعالیت‌های مخالف با اخلاق عمومی و نظام خانواده ترکی راه انداخته و خواستار انحلال این سازمان شد. دیوان عالی قضایی این درخواست را رد کرد. همچنین چند سال بعد فرماندار آنکارا سازمان‌های “پمبه حیات” (زندگی صورتی) و “کائوس جی ال” را به فعالیت‌های خلاف اخلاق متهم نمود.
در سال ۲۰۰۹ فدارسیون فوتبال یک داور مرد همجنس‌گرای ترک (حلیل ابراهیم دینچه دا) را به‌خاطر “آشکار سازی” از کار اخراج نمود. این مساله اعتراضاتی را در پی داشت. وی توانست با اعلام جرم بر علیه فدراسیون فوتبال ترکیه بر اساس رای دادگاه غرامت بگیرد.
آغاز رویارویی با جنبش کوئیر
حزب عدالت و توسعه به عنوان یک حزب اسلام‌گرا که از سال ۲۰۰۲ قدرت سیاسی را در ترکیه در دست دارد، از سال ۲۰۰۷ شروع به کنترل و جلوگیری از گسترش فعالیت‌های جنبش کوئیر کرد. در سال ۲۰۰۹ خانم “سلما عالیه کواف” Selma Aliye Kavaf وزیر خانواده ترکیه گفته بود “بیماری همجنس‌گرایی” باید درمان شود.
در سال ۲۰۱۲ رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه و رهبر حزب آک در پاسخ به دانشجویی در رابطه با اعلام نظر در مورد همجنسگرایان گفته بود: حقوق آنها در چهارچوب قانون مشخص است و ما هر آنچه قانون ذکر کرده است را اجرا می‌کنیم.
در همین سال قوانین مربوط به تغییر جنسیت اصلاح و شرایط احراز مجوز تغییر جنسیت به مراتب سخت‌تر از گذشته شد.۵
همچنین در همین سال در “مجتمع میز” در استانبول ساکنین قدیمی تراجنسی از سوی اهالی محل تهدید و سپس پلیس به خانه‌های آنها حمله کرده و منازلشان را پلمپ نمود.۷
در سال ۲۰۱۳ ارتش ترکیه در قوانین جدید خود رابطه همجنسانه (مکارنات یا مقاربت) میان ارتشیان مرد را به‌عنوان یک جرم بزرگ نظامی در نظر گرفته و برای آن مجازات سنگینی تعیین کرد.
از بزرگترین گی پراید شرق میانه تا اقدام برای ورود به مجلس
در سال ۲۰۱۳ گی پراید استانبول با شرکت بیش از ۵۰۰۰۰ نفر برگزار شد. این مانور بسیار بزرگ نشان داد که جنبش کوئیر ترکیه قابلیت ایجاد همبستگی میان افراد کوئیر را دارد. این رژه بزرگترین گی پراید شرق اروپا، خاورمیانه و حوزه بالکان تا به امروز است.
دولت ترکیه در سال ۲۰۱۵ به بهانه حفظ صلح اجرای گی پراید را ممنوع اعلام کرد و در روز اجرای مراسم پلیس با گاز اشک آور و ماشین‌های آب‌پاش اقدام به سرکوب شرکت کنندگان کرد.
یک سال بعد یک گروه اسلام‌گرا در ترکیه که خود را “جوانان مسلمان آناتولی” می‌نامید، اعلام کرد: “ما نمی‌خواهیم آنها بر روی خاک مقدس کشور ما در ماه مبارک رمضان برهنه شوند.” این گروه خود را مکلف به متوقف کردن “چنین انحرافی” (LGBT Pride)، که قرار بود در تاریخ 26 ژوئن در استانبول برگزار شود، دانست.
در اوایل همان هفته روزنامه اسلام‌گرای ترکیه Yeni Akit,که اغلب مقاله‌های هوموفوبیکی را شامل می‌شود، از کشتار همجنسگرایان در اورلاندو حمایت کرده بود. مقامات عالی‌رتبه دولت ادعا می‌کنند که برگزاری این مراسم به خشونت و درگیری طرفین کشیده خواهد شد. این بار نیز پلیس افرادی را که خواهان برگزاری گی پراید بودند را سرکوب کرد.
با جلوگیری از مانور خیابانی، جنبش کوئیر در سیاست‌های خود چرخش ایجاد کرد. این جنبش که از بدو پیدایش در ائتلاف با احزاب مختلف در فضای سیاسی فعالیت کرده بود، این بار در تلاشی جدی و گسترده سعی در مشارکت مستقیم در انتخابات محلی و اعلام نامزد برای حضور در پارلمان نمود. این طرح، اقلیت‌ها را در تلاشی سیاسی در ترکیه به یکدیگر پیوند زد. نامزدی برای انتخابات شهرداری، انتخابات مجلس از سوی افراد تراجنسی و همجنس‌گرایی که آشکارسازی نموده‌اند اتفاق افتاد.
سولو اولین مرد همجنس‌گرا نامزد مجلس از اسکی‌شهیر و دو زن تراجنسیتی به نام‌های “دوا اوزنن” از حزب تازه تأسیس آناتولی در ازمیر و “نیلر آلبایراک” از حزب جمهوری‌خواه خلق در انتخابات پارلمان ۲۰۱۵ شرکت کردند اما هیچ یک از نامزدها موفق به ورود به مجلس نشدند.
کودتای ۲۵ ژوئیه و چشم‌انداز آینده
در ۲۵ ژوئیه ۲۰۱۶ بخشی از ارتش ترکیه بر علیه دولت رجب طیب اردوغان دست به کودتا زد. این کودتا در کمتر از 24 ساعت با شکست کودتاچیان به پایان رسید. پس از کودتا دولت ترکیه وضعیت فوق‌العاده اعلام نمود و تعداد بسیار زیادی از اعضای ارتش، پلیس، کارمندان دولتی، اساتید دانشگاه، روزنامه نگاران و فعالین مدنی را به اتهام همکاری در کودتا بازداشت کرده و یا از کار اخراج نمود.
دولت ترکیه با اجرای رفراندومی در تاریخ ۱۶ اپریل ۲۰۱۷ مجوز اجرایی تغییرات مد نظر خود را در قانون اساسی به‌دست آورد.
فضای پس از کودتا به سرعت بر علیه جنبش‌های اجتماعی ترکیه به خصوص جنبش کوئیر تغییر کرد. در سال‌روز برگزاری گی پراید در سال ۲۰۱۷ پلیس با تمام قدرت افراد حاضر در محل را سرکوب و بازداشت کرد. بسیاری از فعالین جنبش کوئیر معتقدند بازداشت هر چه بیشتر فعالین این حوزه و تعطیل شدن نهادها و سازمان‌های مدافع حقوق کوئیر دور از ذهن نیست.
جنبش کوئیر ترکیه با عمری نزدیک به چهار دهه هم اکنون با چالش‌های بسیار جدی روبروست. این جنبش امروزه از جایگاه ویژه‌ای در ترکیه برخوردارست.
- برای اطلاعات بیشتر در رابطه با این موضوع به این لینک مراجعه کنید
- برای اطلاعات بیشتر در رابطه با این موضوع به این لینک مراجعه کنید
- برای اطلاعات بیشتر در رابطه با این موضوع به این لینک مراجعه کنید
- برای اطلاعات بیشتر در رابطه با این موضوع به این لینک مراجعه کنید
- برای اطلاعات بیشتر در رابطه با این موضوع به این لینک مراجعه کنید
- برای اطلاعات بیشتر در رابطه با این موضوع به این لینک مراجعه کنید
منابع :
گزارش سازمان ایلگا در رابطه با کرونولوژی جنبش کوئیر ترکیه: منبع
روابط سیاسی جنبش با احزاب ترکیه: منبع
کرونولوژی جنبش کوئیر از منظر فعالان ترک: منبع
.
